Pigmentvlekken en hyperpigmentatie: oorzaken en wat te doen

Hyperpigmentatie kan veel onzekerheid en ander leed veroorzaken. Dat komt omdat de pigmentvlekken de neiging hebben om te verschijnen op het gezicht, de handen en andere goed zichtbare lichaamsdelen die zijn blootgesteld aan de zon en kan zodoende moeilijk te verbergen zijn.

Hyperpigmentatie ontstaat door een overproductie van melanine op specifieke delen van de huid, wat leidt tot vlakke, donkergekleurde vlekken. Ze kunnen lichtbruin tot zwart van kleur zijn en in grootte en vorm variëren.

Er zijn verschillende vormen van hyperpigmentatie, afhankelijk van de oorzaak. Deze aandoening leidt tot donkere vlekken op de huid, ook wel pigmentvlekken genoemd.

• Melasma (ook wel zwangerschapsmasker genoemd)
  Oorzaak: Hormonale veranderingen, bijvoorbeeld tijdens de zwangerschap of door het gebruik van anticonceptiepillen
  Waar op de huid: Vooral op het gezicht (zoals voorhoofd, wangen of bovenlip) en soms op de armen
  Bijzonderheden: Grote, onregelmatig gevormde donkere pigmentvlekken; komt vaker voor bij vrouwen en bij mensen met een donkere huidskleur (hyperpigmentatie donkere huid)

• Post-inflammatoire hyperpigmentatie (PIH)
  Oorzaak: Ontstaat na beschadiging of ontsteking van de huid, zoals acne, eczeem of wondjes
  Waar op de huid: Op de plek van het oorspronkelijke letsel
  Bijzonderheden: Vlakke donkere plekken op de huid of een zwart vlekje op de huid dat achterblijft na genezing; PIH komt vaak voor bij mensen met een gevoelige of donkere huid

• Zonnevlekken (ouderdomsvlekken of lentigines)
  Oorzaak: Langdurige blootstelling aan uv-straling
  Waar op de huid: Vooral op zones die vaak in de zon komen, zoals het gezicht, de handen en de armen
  Bijzonderheden: Kleine, ronde, meestal licht- tot donkerbruine pigmentvlekken; het zijn veelvoorkomende vormen van pigmentatie van de huid bij het ouder worden

• Sproeten (epheliden)
  Oorzaak: Genetische aanleg, verergerd door blootstelling aan zonlicht
  Waar op de huid: Gezicht, schouders, armen en bovenrug
  Bijzonderheden: Kleine, lichtbruine vlekjes die in de winter vaak vervagen; minder opvallend dan andere vormen van hyperpigmentatie

• Geneesmiddel-geïnduceerde hyperpigmentatie
  Oorzaak: Bepaalde medicijnen zoals chemotherapie, antibiotica of antimalariamiddelen
  Waar op de huid: Kan op verschillende plekken ontstaan, afhankelijk van het medicijn
  Bijzonderheden: De kleur varieert van bruin tot grijs of blauwzwart; ook hier kan een zwarte vlek op de huid ontstaan

Als je last hebt van hyperpigmentatie vlekken en je wilt hyperpigmentatie behandelen of hyperpigmentatie verwijderen, dan is het verstandig om een huidarts of dermatoloog te raadplegen. Vooral bij plotselinge veranderingen in een donkere vlek op de huid is professionele diagnose belangrijk.

Hyperpigmentatie ontstaat wanneer bepaalde huidgebieden te veel melanine aanmaken, vaak als gevolg van UV-straling, hormonale veranderingen of huidbeschadiging (bijvoorbeeld door acne of wondjes).

Bij blootstelling aan zonlicht worden melanocyten – de pigmentcellen in de huid – geactiveerd om melanine te produceren als natuurlijke bescherming tegen UV-schade. Dit proces wordt aangestuurd door het enzym tyrosinase, dat het aminozuur tyrosine omzet in melanine.

Er bestaan twee vormen van melanine: eumelanine (zwart-bruin) en feomelanine (geel-rood). De verhouding tussen deze twee bepaalt de kleur van de pigmentatie; mensen met een donkere huid produceren meer eumelanine, wat leidt tot intensere donkere vlekken op de huid.

Bij overproductie kan dit zich uiten in zichtbaar ongelijke pigmentatie van de huid, zoals melasma, ouderdomsvlekken of een zwarte vlek op de huid.

Blootstelling aan de zon is de belangrijkste oorzaak van pigmentvlekken/hyperpigmentatie, omdat vooral zonlicht de productie van melanine stimuleert. Melanine werkt als een natuurlijk zonnebrandmiddel in de huid en beschermt u tegen schadelijke UV-stralen.

Door melanine worden mensen bruin in de zon. Overmatige blootstelling aan de zon kan dit proces echter verstoren en tot hyperpigmentatie leiden.

Zodra pigmentvlekken zijn ontstaan, kan blootstelling aan de zon de donkere vlekken verergeren door sproeten, ouderdomsvlekken, melasma en hyperpigmentatie na een ontsteking nog donkerder te maken.

Door minder tijd in de zon door te brengen, beschermende kleding te dragen en zonnebrandcrème met breed spectrum en hoge beschermingsfactor te gebruiken (zoals Eucerin Sun Pigment Control SPF 50+) verlaag je het risico op hyperpigmentatie.

Hormonale invloeden vormen de belangrijkste oorzaak van een bepaald soort hyperpigmentatie, melasma of chloasma genoemd. Deze verkleuring van de huid komt vooral voor bij vrouwen, omdat het waarschijnlijk ontstaat doordat de vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progesteron de overproductie van melanine stimuleren als de huid aan de zon wordt blootgesteld.

Melasma is vooral het gevolg van vrouwelijke hormonen. Het komt bij zoveel zwangere vrouwen voor dat het ook wel 'zwangerschapsmasker' wordt genoemd.

Hyperpigmentatie is symptomatisch voor bepaalde ziekten, zoals sommige auto-en gastro-intestinale ziekten, stofwisselingsstoornissen en vitaminetekorten. Hyperpigmentatie is een bijwerking van bepaalde hormoonbehandelingen, chemotherapeutische geneesmiddelen, antibiotica, antimalariamiddelen, anti-epilepsie medicijnen en andere medicijnen.

Na huidontstekingen als gevolg van contact met licht veroorzaakt door verven met henna of tatoeages kan hyperpigmentatie achterblijven.

Bepaalde beroepen of bezigheden worden ook geassocieerd met hyperpigmentatie door het bijbehorende risico van blootstelling aan de zon of chemicaliën. Mensen waarvan bekend is dat zij extra risico lopen, zijn tuinlieden, stratenmakers of asfalteerders en mensen die in parfumerieën of bakkerijen werken.

Zoals de naam al zegt, komt hyperpigmentatie na infecties voor na huidletsel of een ontsteking, zoals een snee, brandwond, blootstelling aan chemicaliën, acne, eczeem of psoriasis. Dit ontstaat als de huid na het herstel van de wond donkerder en gekleurd blijft.

Bij chemische peelings wordt een zuurhoudende oplossing op het gezicht, de handen of voeten aangebracht met als doel de buitenste lagen van de huid te verwijderen.

Door deze chemicaliën vormen zich blaren op de huid en laat de huid uiteindelijk los, waarbij een onderliggende nieuwe en gelijkmatig gepigmenteerde huid verschijnt.

Lasertherapieën hebben grotendeels hetzelfde effect, maar zijn vaak nauwkeuriger, omdat de dermatoloog meer controle over de intensiteit van de behandeling heeft. Hierdoor worden de aangetaste gebieden met licht met een hoge energie ‘gebombardeerd’.

De mildste behandelingen werken alleen in op de opperhuid (de buitenste huidlaag), terwijl intensievere behandelingen tot de diepst gelegen huidlagen kunnen doordringen.

Deze dermatologische behandelingen kunnen zeer effectief zijn tegen het verwijderen van pigmentvlekken/hyperpigmentatie, maar ze zijn duur en relatief ingrijpend.

Sommige behandelingen kunnen de huid irriteren of verbranden, wat juist nieuwe pigmentvlekken kan veroorzaken door hyperpigmentatie na een ontsteking, vooral bij mensen met een donkerdere huid.

In de afgelopen jaren zijn er een aantal huidverzorgingsproducten die beweren hyperpigmentatie te verminderen ontstaan. De meeste vertrouwen op een van de volgende werkzame bestanddelen die de melanineproductie en de verschijning van pigmentvlekken verminderen.

• Tot voor kort was hydrochinon het meest krachtige actieve ingrediënt voor de behandeling van hyperpigmentatie. Het is nog steeds beschikbaar in een aantal over-de-toonbank geneesmiddelen in de VS, maar alleen in lage concentraties van 2% of minder.
  Hydrochinon kan ook leiden tot post-inflammatoire hyperpigmentatie, want het is irriterend voor de huid.
• Arbutin is een natuurlijke bron van hydrochinon en is een van de belangrijkste ingrediënten gebruikt in de huidblekende producten in Azië. Het is niet zo sterk of effectief als industrieel geproduceerde hydrochinon.
• Kojiczuur is een bijproduct van het fermentatieproces betrokken bij de productie van de Japanse rijstwijn, sake. Het wordt beschouwd als een relatief veilige en natuurlijke optie, maar een vrij zwakke remmer van de melanine productie. Het is verboden in veel landen. 
• Vitamine C derivaten zijn relatief effectief gebleken tegen hyperpigmentatie. Ze worden vaak gebruikt in combinatie met andere werkzame stoffen. 
  
• Retinoïde zuurderivaten zijn ook aangetoond als relatief effectief voor een hyperpigmentatie behandeling. Echter kunnen ze de huid zowel irriteren en gevoeliger maken voor de zon, wat natuurlijk hyperpigmentatie kan verergeren. 
  Zorgen over de connectie tussen retinoïden en geboorteafwijkingen betekent ook dat ze niet aanbevolen worden voor zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven. 
  
• Azelaïnezuur is ook aangetoond dat het indirect melanineproductie beïnvloedt en zorgt voor vermindering van hyperpigmentatie. Het heeft weinig tot geen effect op sproeten en ouderdomsvlekken, en kan irriteren en ontstekingen veroorzaken.